Nhiều nghiên cứu cho thấy sự lây truyền HIV vẫn tiếp diễn và thậm chí gia tăng ở một số nhóm dân cư do (i) thái độ bất cẩn của người dân đối với tình dục; (ii) thái độ tiêu cực của công chúng với người có HIV, và (iii) sự tiếp cận của người có HIV đối với các dịch vụ xét nghiệm và chăm sóc. Hai vấn đề sau đã được thảo luận và tập trung cải thiện khá nhiều. Tuy nhiên, trở ngại đầu tiên ít khi được nói đến, cho dù đó là một trong những nguyên nhân gốc rễ khởi đầu cho sự lây lan HIV.
Những người đang trong độ tuổi quan hệ tình dục thường có các quan hệ rủi ro cao và không được bảo vệ cho dù họ biết rất rõ về mối hiểm nguy của HIV/AIDS. Điều này là do họ nghĩ chỉ những người “số đen” mới bị dính HIV, còn sự kém may mắn này sẽ không xảy ra với họ. Hiện tượng “định kiến lạc quan” này là do các chiến dịch truyền thông thường gắn HIV với các nhóm có rủi ro cao như mại dâm, ma túy hay Nam quan hệ tình dục cùng giới (MSM). Hiển nhiên tôi không thuộc các nhóm trên, không quan hệ với họ nên tôi không thể dính HIV. Đây là hậu quả của sự tự huyễn hoặc, cho rằng mình kiểm soát được tình hình và biết tự bảo vệ mình như thế nào.
Bên cạnh việc coi bản thân mình là “miễn nhiễm” với HIV, nhiều người còn nghĩ là bạn tình của mình cũng không bị nhiễm, và vì vậy không cần sử dụng bao cao su khi quan hệ. Việc không sử dụng bao cao su như một biểu hiện của lòng chung thủy rất nguy hiểm, vì không ai kiểm soát được các quan hệ tình dục của bạn tình. Nhiều nghiên cứu cho thấy đa số người làm nghề mại dâm không sử dụng bao cao su khi quan hệ với người yêu hoặc bạn tình thường xuyên vì nghĩ rằng những người này không có HIV. Đây cũng là một yếu tố dẫn đến việc lây lan HIV vào các nhóm xã hội khác nhau.
Do nhiều người nghĩ HIV luôn gắn với tệ nạn xã hội nên họ là những người “không mong muốn của xã hội”, họ xứng đáng với bệnh tật và đau khổ. Điều này dẫn đến định kiến và kỳ thị, làm những người có HIV tự che dấu, xa lánh hoặc không tự bảo vệ mình và bạn tình trong quan hệ tình dục. Sự che dấu này càng làm cho nhóm có HIV trở nên “vô hình”, củng cố thêm quan điểm là chỉ những ai thuộc nhóm nguy cơ cao như mại dâm ma túy mới có HIV. Còn những người “bình thường” khác thì nguy cơ lây nhiễm HIV là rất thấp, trong đó có bản thân mình.
Như vậy, một trong những giải pháp quan trọng là xóa bỏ “định kiến lạc quan” cho rằng mình là người may mắn, kiểm soát được tình hình nên không thể bị lây nhiễm HIV. Thông điệp truyền thông và giáo dục không nên chỉ tập trung vào nhóm có nguy cơ cao tạo cảm giác mình an toàn vì mình không thuộc, hoặc không quan hệ với nhóm đó. Ngược lại, thông điệp truyền thông nên tập trung vào hậu quả của việc nhiễm HIV như sức khỏe, những bất lợi khi bị nhiễm HIV cho bản thân, gia đình cũng như những người thân yêu. Và quan trọng hơn, bất cứ ai cũng có thể bị lây nhiễm HIV vì HIV không gắn với tệ nạn, mà gắn với hành vi quan hệ tình dục không an toàn.
Tuy nhiên, cách làm truyền thông phải tạo ra được sự gợi nhớ và liên tưởng để hình thành thói quen và văn hóa tự bảo vệ mình. Một trong những cách làm hiệu quả, là tạo sự tiếp xúc với bệnh nhân AIDS giai đoạn cuối ở bệnh viện để thấy hậu quả của bệnh tật đối với sức khỏe và tương lai như thế nào. Bên cạnh đó, cần tiếp xúc với những người có HIV, có thể là công nhân, sinh viên hoặc các ngành nghề khác để thấy rằng ai cũng có thể nhiễm HIV, và thực sự HIV lây qua quan hệ tình dục, chứ không phải lây qua tệ nạn xã hội. Chỉ có như vậy, người dân mới thức tỉnh và hóa giải được “định kiến lạc quan” và thay đổi hành vi tình dục theo hướng an toàn, tự bảo vệ mình tốt hơn.